Casusonderzoek "Onverwacht Uitgeschreven

Problemen met geautomatiseerde netwerkbeslissingen

Dilemma's, analyse en oplossingsrichtingen voor de Basisadministratie Personen (BRP): een voorbeeld van problemen met geautomatiseerde netwerkbeslissingen

Als Ester haar koophuis verhuurt aan twee Japanners begint een dramatische geschiedenis. Dit leidt ertoe dat de jonge ondernemer haar hypotheekrente-aftrek verliest, haar parkeervergunning, met terugwerkende kracht haar ziektekostenverzekering en nog altijd op dagelijkse basis moet frauderen om de simpelste dingen te regelen, zoals een telefoonabonnement of een bankrekening. Ze moet wel belasting betalen, maar heeft in de praktijk geen rechten meer. De Basisregistratie Personen (BRP) wisselt gegevens uit met duizenden publieke en private organisaties. En hoewel er naar de letter van de wet geen rechten of plichten gekoppeld zijn aan deze administratie, is de impliciete betekenis majeur.

De Kafkabrigade deed op verzoek van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties onderzoek naar een casus waarin allerlei actuele problemen in het gebruik van de BRP naar voren komen. Zoals het feit dat niemand weet en kan overzien wat de gevolgen zijn van een wijziging in je persoonsgegevens in de BRP.

Alle kastjes en muren zijn in een collectief functioneringsgesprek bijeen gebracht en voor alle betrokken partijen is zichtbaar gemaakt wat de gevolgen kunnen zijn voor een individuele burger. En dat een burger ook niet meer uit zo’n situatie kan ontsnappen. Alle partijen hebben aangegeven dat dit niet de bedoeling kan zijn van de wet. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken heeft zich gecommitteerd aan de oplossing en het monitoren van de stappen die andere organisaties hebben toegezegd.

Hieronder is het verhaal van de burger te vinden (narratief) en de analyse met oplossingsrichtingen:

Wat gebeurde er sinds het casusonderzoek?

2015 - tot oktober 2016:

  • Door personele verschuivingen bij BZK zijn de afgesproken acties uit het vizier geraakt. Het onderzoek moet volgens BZK als afgesloten worden beschouwd.
  • Er komt een gesprek en BZK is wil de belangrijkste afspraken alsnog opvolgen. Maar het onderwerp raakt opnieuw uit het zicht.
  • De SG's van BZK, SZW en VWS geven aan dat gemeenten de ruimte hebben af te wijken van wet- en regelgeving wanneer administratieve verplichtingen van de persoonsregistratie blijken voor te gaan op essentiële voorzieningen als zorg en sociale zekerheid.
  • De Nationale Ombudsman start een onderzoek. De Kafkabrigade deelt de eigen onderzoeksresultaten en wijst op de eerdere rapporten van de Algemene Rekenkamer, de Ombudsvrouw van Rotterdam, en de Kafkabrigade zelf.

Augustus 2016

  • Een inschrijving in de BRP wordt opgenomen in de Zorgverzekeringswet. Daarmee is de veelgehoorde theorie - dat de BRP 'een neutrale tool' is - op een terrein ook formeel onwaar: een adres in de BRP is een juridische eis geworden voor toegang tot een essentiële voorziening. Dit lost een probleem op voor zorgverzekeraars. De groep zonder adres viel hiervoor wel onder de verzekeringsplicht en in deze groep zitten veel wanbetalers.
  • VWS lost een deel van de onverzekerden problematiek op door zorg en een postadres te regelen voor daklozen. Het is geen structurele oplossing, omdat gemeenten vaak termijnen stellen van maximaal drie tot zes maanden voor een briefadres. Dit staat onder meer het ontwikkelen van een sluitende aanpak voor verwarde personen in de weg: de mens kan niet centraal staan, omdat de termijnen centraal staan.

Eind 2016:

  • 1 november 2016: publicatie eindrapport Nationale Ombudsman Een mens leeft, een systeem niet.
  • De Kafkabrigade reageerde op het rapport van de Nationale Ombudsman met een artikel in dagblad Trouw (16 november 2016): ICT heeft vaak meer gezag dan de wet. Hoe komt dat en wat doen we daaraan?
  • Potentieel gedeeltelijke oplossing: Er verschijnt een nieuwe circulaire registreren briefadres in de BRP. Hiermee wordt expliciet gesteld dat er geen afdwingbare tijdslimiet mag worden verbonden aan een briefadres. Dit is met name belangrijk voor daklozen en verwarde personen. Ook wordt een deel van de problematiek opgelost voor mensen die een periode tussen twee woningen moeten overbruggen. Ook voor hen mag een briefadres een oplossing zijn.

2017:

  • In een gesprek bij het ministerie van BZK wordt duidelijk dat er wel een probleem is, maar geen verdere actie wordt ondernomen om problemen met geautomatiseerde netwerkbesluiten in kaart te brengen, te analyseren of op te lossen. "Misschien is er wat druk van buiten nodig," zo geeft een MT-lid van BZK aan.
  • In het derde kwartaal van 2017 beginnen Arjan Widlak en Rik Peeters aan het boek "De Digitale Kooi" om het onderwerp toegankelijk te maken en een duidelijke boodschap te hebben voor zowel ambtenarij als politiek en als voorbereiding op publiciteit.

Eind januari 2018:

Meest recente ontwikkelingen

NRC Handelsblad publiceert over de eerste casus in het boek De Digitale kooi. Minister Knops zegt in een reactie (onderaan de pagina) op de publicatie dat hij deze zomer met een agenda voor de digitale overheid komt en met acties voor verbeterde digitale dienstverlening.

Het ministerie van VWS stelt een subsidieregeling in per 1 maart 2017 zodat mensen zonder vast adres toch medische zorg kunnen ontvangen. Sinds 2014 is een registratie in de Basisregistratie Personen (BRP) een voorwaarde voor het kunnen afsluiten van een zorgverzekering. Daardoor vallen mensen die niet voldoen aan de criteria van de Wet BRP sindsdien buiten het verzekeringssysteem.

De Kafkabrigade reageerde op het rapport van de Nationale Ombudsman met een artikel in dagblad Trouw (16 november 2016): ICT heeft vaak meer gezag dan de wet. Hoe komt dat en wat doen we daaraan? De constateringen van de Nationale Ombudsman - persoonsadministratie leidt tot een vicieuze cirkel van uitsluiting - zijn bijna ongelooflijk èn belangrijk, maar niet nieuw. De afgelopen jaren is vrijwel niets gedaan om de onderliggende oorzaken te begrijpen en deze problemen aan te pakken. Welke conclusies moeten we eigenlijk trekken uit dit rapport om te zorgen dat dit probleem ook tot een oplossing komt?

ICT weegt zwaarder dan de wet

Ook de Nationale Ombudsman publiceert hierover in zijn eindrapport: Een mens leeft, een systeem niet (2016/11/01). Hij concludeert dat de administratie nu leidt tot een vicieuze cirkel van uitsluiting:

Vicieuze cirkel van uitsluiting